Στις 27 – 31 Μαΐου διοργανώθηκε από τον Τομέα Εκκλησιαστικού Δικαίου της Νομικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης ένα Διεθνές Διεπιστημονικό Συνέδριο με θέμα:
«ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗ ΤΟΥ ΑΝΤΙΣΗΜΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΡΟΣΒΟΛΗΣ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ ΤΟΥ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑΤΟΣ, ΤΗΣ ΙΣΛΑΜΟΦΟΒΙΑΣ, ΤΗΣ ΞΕΝΟΦΟΒΙΑΣ, ΤΟΥ ΑΝΤΙΤΣΙΓΓΑΝΙΣΜΟΥ, ΤΟΥ ΡΑΤΣΙΣΜΟΥ, ΤΗΣ ΜΙΣΑΛΛΟΔΟΞΙΑΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΔΙΑΚΡΙΣΕΩΝ, ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ 16ου ΣΚΟΠΟΥ ΤΗΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΜΕ ΤΙΤΛΟ ΕΙΡΗΝΗ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΤΟΥ ΟΗΕ»
Κατά την έναρξη του συνεδρίου απηύθυναν χαιρετισμούς ο Ραββίνος Λάρισας κ. Ηλίας Σαμπετάι και ο Πρόεδρος της ΙΚΛ κ. Ηλίας Καμπελής.
Ο Ραββίνος κ. Σαμπετάι συμμετείχε στο συνέδριο και ως εισηγητής, με την πολύ ενδιαφέρουσα ομιλία του με θέμα «ΑΝΤΙΣΗΜΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ ΚΑΙ ΔΙΩΓΜΟΙ ΚΑΤΑ ΙΟΥΔΑΙΩΝ»
Παραθέτουμε τα κείμενα των δύο χαιρετισμών καθώς και την εξαιρετικής σπουδαιότητας εισήγηση του Ραββίνου μας.
Χαιρετισμός Ραββίνου Ηλία Σαμπετάϊ
Η Ιουδαϊκή Παράδοση διδάσκει να απευθύνουμε τον πρώτο λόγο προς τον οικοδεσπότη για την φιλοξενία. Θέλω να ευχαριστήσω την Νομική Σχολή του Α. Π. Θ. και τον Καθηγητή κ. Κυριάκο Κυριαζόπουλο για την τιμητική πρόσκληση.
Η πρωτοβουλία των διοργανωτών είναι αξιέπαινη. Τα θέματα που θα συζητηθούν είναι υπαρκτά, και η κοινωνία διψά για ενημέρωση και καθοδήγηση.
Στη γλώσσα των ημερών της πανδημίας του Covid 19, ο Αντισημιτισμός, ο Ρατσισμός, η Μισαλλοδοξία – αντιπροσωπεύουν σοβαρές μολυσματικές αρρώστιες. Οι αιτίες είναι πολλές, όπως και οι ευθύνες αγκαλιάζουν πολλούς φυσικούς και ηθικούς αυτουργούς· όλους αυτούς οφείλουμε να κατακρίνουμε και να στιγματίσουμε.
Μετά το μοναδικό στα χρονικά έγκλημα της Σοά, με Έξι Εκατομμύρια Ιουδαίους νεκρούς· μετά την απόπειρα αφανισμού του Ιουδαϊκού Λαού και της Θρησκείας του· μετά την μεγάλη παγκόσμια κατακραυγή, είχαμε πιστέψει ότι η ανθρωπότητα απαλλάχτηκε από το άγος του Αντισημιτισμού.
Η ειδυλλιακή εικόνα των πρώτων μεταπολεμικών δεκαετιών, γρήγορα ξεθώριασε. Εμφανίσθηκαν πάλι κήρυκες ενός Νέου Αντισημιτισμού. Στόχος τους σήμερα είναι ο Σιωνισμός και το Κράτος του Ισραήλ. Η ένταση κριτικής που ασκείται απέναντι στο Ισραήλ, δεν ασκείται για κανένα άλλο κράτος. Ένα παράδειγμα: η Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Ο.Η.Ε., έχει μετατραπεί σε εργαστήριο παραγωγής Αντισημιτικών και αντι-Ισραηλινών ψηφισμάτων, και η διεθνής κοινότητα παρακολουθεί, ακριβώς όπως την δεκαετία του 1930.
Εάν θέλουμε να παλέψουμε για την επίλυση δια-θρησκευτικών και δια-πολιτιστικών αντιπαραθέσεων, οφείλουμε να κοιτάμε κατάματα τα γεγονότα. Να οδηγήσουμε στο περιθώριο τους καλλιεργητές κάθε μισαλλοδοξίας, αυτούς που εμπορεύονται την δυστυχία και την άγνοια. Όλοι οι πολιτισμένοι άνθρωποι χάρηκαν και χειροκρότησαν την απόφαση του Αμερικανού Προέδρου Μπάϊντεν για την αναγνώριση της Γενοκτονίας των Αρμενίων. Για άλλες γενοκτονίες, όμως, πότε θα υπάρξει αντίδραση; Σήμερα Θιβετιανοί πιστοί του Δαλάι Λάμα διώκονται, και Ουϊγούροι Μουσουλμάνοι φυλακίζονται σε στρατόπεδα στην Κίνα για να κατηχηθούν. Φανατικοί Ισλαμιστές σφαγιάζουν Κούρδους Γιαζίντις στο Βόρειο Ιράκ και τη Συρία. Στη Νιγηρία, στο Μάλι Χριστιανικές κοινότητες εξοντώνονται από τρομοκράτες της Μπόκα Χαράμ. Για όλα αυτά πότε θα υπάρξει αντίδραση;
Μια παλιά Χασσιδική ιστορία μιλάει για δύο φίλους φοιτητές. Λέει ο ένας: Φίλε μου σ’ αγαπώ. Ο άλλος τον ρωτά: Πες μου σε παρακαλώ, τι είναι αυτό που με ενοχλεί; Ο πρώτος με απορία λέει: Πως είναι δυνατόν να ξέρω τι σε ενοχλεί; Και ο άλλος απαντά: Αν δεν γνωρίζεις τι με ενοχλεί, πως ισχυρίζεσαι ότι μ’ αγαπάς; Το δίδαγμα της ιστορίας είναι ότι πρέπει να ενδιαφερόμαστε για τα προβλήματα των συνανθρώπων μας· να βοηθούμε για την επίλυσή τους. Έτσι θα γκρεμίσουμε την παραπληροφόρηση, τις συκοφαντίες, τον φθόνο.
Οι δημαγωγοί σήμερα φορούν άλλοτε ακροδεξιό κι άλλοτε ένα πολύχρωμο αριστερό καπέλο. Όλοι τους εμπορεύονται νοσηρές αντιλήψεις. Όταν αυτές ξεθωριάζουν, επινοούν νέους αποδιοπομπαίους τράγους.
Ο Αντισημιτισμός είναι η πιο ύπουλη αρρώστια και βρίσκεται παντού σε έξαρση. Ο Ζαν Πωλ Σαρτρ τον αποκάλεσε ένα διεστραμμένο πάθος. Αν ο Εβραίος δεν υπήρχε, ο αντισημίτης θα τον επινοούσε. Όταν μιλάμε για ατομικές ευθύνες και υποχρεώσεις αξίζει να θυμηθούμε το ρητό του Ταλμουδιστή Ιλλέλ, που ειπώθηκε πριν δύο χιλιάδες περίπου χρόνια. Είπε:
Αν εγώ δεν είμαι για τον εαυτό μου – τότε, ποιος θα είναι για μένα;
Κι αν εγώ είμαι μόνο για τον εαυτό μου – τότε τι είμαι;
Κι αν όχι τώρα – τότε πότε;
Αν εγώ δεν είμαι για τον εαυτό μου, τότε, ποιός θα είναι για μένα: Δηλαδή, σχολιάζει ο Μωυσής Μαϊμονίδης, αν εγώ δεν αγωνιστώ να εξυψώσω τον εαυτό μου προς ανώτερες πνευματικές σφαίρες , τότε, ποιος θα το κάνει για μένα; Η αρετή, η πνευματική αναζήτηση είναι όχημα αυστηρά ατομικό· αν ένας άνθρωπος δεν δαμάσει τον πειρασμό, αν δεν υπερπηδήσει εμπόδια, τότε, ποιός θα το κάνει;
Κι αν εγώ είμαι μόνο για τον εαυτό μου, τότε τι είμαι: Η αλληλεγγύη προς κάθε συνάνθρωπο είναι σημάδι πολιτισμού και ανθρωπιάς. Μόνον ο Κάϊν μπορεί και αναφωνεί: Γιατί, μήπως φύλακας του αδελφού μου είμαι εγώ; (Γεν. 4:9)
Αν όχι τώρα, πότε : Η ώρα του καθήκοντος είναι τώρα, αυτή η στιγμή· αν περάσει, χάνεται ανεπίστρεπτα.
Ο Ιλλέλ, ήταν άνθρωπος πράος, ταπεινός, υπομονετικός. Δεν αγαπούσε απλώς την ειρήνη, αλλά επεδίωκε την εγκαθίδρυσή της στην κοινωνία. Επιζητούσε την ειρήνη με όλους τους ανθρώπους, και εργάσθηκε ακαταπόνητα να φέρει τα αδέλφια του κοντά στη Διδασκαλία της Τορά. Χαρακτηριστική είναι η στάση του απέναντι στην εριστική συμπεριφορά υποψήφιου προσήλυτου, που ζήτησε να διδαχθεί όλη την Τορά όσο θα στέκονταν στο ένα πόδι, δηλαδή σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. Ο Ιλλέλ δεν θύμωσε, αλλά του είπε:
Ότι είναι σε σένα μισητό, μην το κάνεις στον συνάνθρωπό σου – αυτή είναι όλη η Τορά· πήγαινε τώρα να μελετήσεις τις λεπτομέρειες!
Θα κλείσω διαβάζοντας από την Καινή Διαθήκη μια ωραία παράφραση του ρητού του Ιλλέλ. Είναι θετικό να βλέπουμε πόση έμπνευση και καθοδήγηση, αντλούμε από την ίδια πηγή. Στο Ευαγγέλιο Κατά Ματθαίο (7:12) διαβάζουμε:
Όλα όσα θέλετε να σας κάνουν οι άλλοι άνθρωποι, αυτά να τους κάνετε κι εσείς· σ’ αυτό συνοψίζεται ο Νόμος και οι Προφήτες.
Χαιρετισμός Προέδρου Ηλία Καμπελή
Αξιότιμοι κύριοι σύνεδροι,
Είναι μεγάλη τιμή για την Ισραηλιτική Κοινότητα Λάρισας να προσκληθεί στο συνέδριο σας και για εμένα προσωπικά είναι εξίσου τιμητικό να κάνω τον χαιρετισμό αυτόν στο Διεθνές Συνέδριο με θέμα «Καταπολέμηση του Αντισημιτισμού και της προσβολής της μνήμης του Ολοκαυτώματος, της Ισλαμοφοβίας, της ξενοφοβίας, της Ρομαφοβίας του ρατσισμού, της μισαλλοδοξίας και των διακρίσεων».
Αγαπητοί σύνεδροι, όταν ένα σπερματοζωάριο γονιμοποιεί ένα ωάριο και αυτό είναι η απαρχή της ζωής, τίποτα δεν δηλώνει σε εμάς το γένος, την απόχρωση του δέρματος, την ιθαγένεια του οργανισμού που θα δει το φως εννέα μήνες μετά. Ο Δημιουργός μας φανερώνει ακόμη μια φορά την παρουσία του και το θαύμα αυτό δεν αφήνει περιθώρια οικειοποίησης.
Κάθε άνθρωπος είναι ίσος με οποιονδήποτε άλλο άνθρωπο.
Όλοι οι άνθρωποι στη Γη ανήκουν στην ίδια οικογένεια, εκείνη των ανθρώπων.
Ο Εβραϊκός Λαός είναι από τους αρχαιότερους λαούς και στην μακραίωνη ιστορία του πολλές φορές διώχθηκε βίαια από την εστία του και κατέληξε να μετοικήσει σε διάφορα κράτη και να αντιμετωπίζει συχνά πολλά προβλήματα προσαρμογής. Ως εκ τούτου, προσαρμοζόμενος στην πραγματικότητα και τηρώντας της επιταγές της εβραϊκής θρησκείας, παρουσιάζεται ανά τους αιώνες ως υποδειγματικός λαός, που σπάνια απασχολεί τη δικαιοσύνη και τις αρχές γενικά. Η έντονη ανάγκη για επιβίωση έφερε την ανάπτυξη και συχνά την ευημερία.
Σε περιόδους κρίσης η φιλοξενία του Εβραϊκού Λαού στα κράτη όπου είχε καταφύγει υπήρξε προβληματική και ο αδύναμος κρίκος έσπαζε συχνά, με αποτέλεσμα έναν καινούργιο διωγμό και ξεριζωμό. Ο Εβραϊκός Λαός συχνά καλούνταν να ξεπληρώσει χρέη και λάθη κυβερνήσεων ή ακόμη να γίνει βορά άκρατης μισαλλοδοξίας από μερίδα ατόμων και έτσι, κάτω από την καθοδήγηση δημαγωγών, να αποτελέσει το εξιλαστήριο θύμα. Ατελείωτα ξεριζώματα, περιπλανήσεις, φόβος για ένα αβέβαιο αύριο, απέραντος πόνος…
Στη Βενετία υπάρχει ιστορικά το πρώτο Γκέτο, το οποίο είναι μια πολύ μικρή έκταση γης όπου βίαια στοιβάχτηκε όλος ο εβραϊκός πληθυσμός της Βενετίας, με απώτερο σκοπό την απομόνωση και τον έλεγχο από τις αρχές. Η λέξη Γκέτο προέρχεται από το Ιταλικό ρήμα getare που σημαίνει «πετώ κάτι που δεν χρειάζομαι» δηλαδή τα απόβλητα.
Πολύ πλούσια η ιστορία της ανθρωπότητας από τέτοια παραδείγματα, αποκορύφωμα η ναζιστική θηριωδία, μοναδικό στην ιστορία παράδειγμα μαζικού κανιβαλισμού, όπου έξι εκατομμύρια Εβραίοι, μισό εκατομμύριο Ρόμα και πολλοί ακόμη άνθρωποι που πρόβαλαν αντίσταση στο παράλογο, το απάνθρωπο τη θηριωδία ενός ολοκλήρου λαού. Του Γερμανικού λαού.
Σήμερα η προσβολή της μνήμης του ολοκαυτώματος ισοδυναμεί με ράπισμα σε αυτούς που θυσίασαν τη ζωή τους άδικα στη δίνη της παραφροσύνης. Αντίθετα πρέπει να κλείνουμε το γόνυ σε όλους αυτούς που θυσιάστηκαν. Είμαστε εδώ για να τιμήσουμε την μνήμη τους, να εξακολουθήσουμε να μαχόμαστε για το δικαίωμα της ύπαρξης, της αξιοπρέπειας, της αυτοδιάθεσης, να είμαστε υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, υπενθυμίζοντας ότι μια σύγχρονη θυσία του Αβραάμ δεν πρέπει με τίποτα να ξεχαστεί.
Φαινόμενα ρατσισμού, η Ισλαμοφοβία, ο φόβος ότι η ανθρωπότητα κινδυνεύει από τους Μουσουλμάνους, τους Τσιγγάνους, από όλους τους άλλους, που είναι διαφορετικοί από εμάς, άρα ξένοι και έτσι γεννιέται η ξενοφοβία, που τρέφεται από τη μισαλλοδοξία και από την έμφυτη τάση του ανθρώπου να κάνει διακρίσεις.
Όλα αυτά τα δυσάρεστα συναισθήματα θα παύσουν να μας κατατρέχουν όταν αποδεχθούμε την διαφορετικότητα των ανθρώπων και ταυτόχρονα την διαφορετικότητα του εαυτού μας από τους άλλους. Είναι καιρός να διώξουμε τους δαίμονες που βρίσκονται μέσα μας δημιουργώντας έτσι χώρο να κατοικήσουν οι άγγελοι.
ΑΝΤΙΣΗΜΙΤΙΣΜΟΣ
Διακρίσεις και Διώξεις Κατά Ιουδαίων
Ραββίνου Ηλία Σαμπετάϊ
Στις σύγχρονες κοινωνίες είμαστε μάρτυρες για πολλές μορφές Βίας και Ρατσισμού. Ο Αντισημιτισμός, όμως, αποτελεί την κατεξοχήν μορφή Μισαλλοδοξίας και κακομεταχείρισης ανθρώπου από άνθρωπο. Λειτουργεί επί πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα και σε όλη σχεδόν την οικουμένη.
Ο όρος Αντισημιτισμός επινοήθηκε τέλη 19ου αιώνα στη Γερμανία. Ως φαινόμενο, όμως, διακρίσεων και διώξεων κατά Ιουδαίων είναι πολύ αρχαιότερο.
Οι Ιουδαίοι ξεκινάμε πάντοτε μια ανάλυση από την Βίβλο. Στο βιβλίο Γένεσις διαβάζουμε για διακρίσεις και διώξεις Εβραίων. Πρώτη φορά αυτό το επίθετο αναφέρεται όταν ο Λώτ αιχμαλωτίσθηκε, και ενημερώθηκε ο Αβραάμ (14:13): «ήρθε αγγελιοφόρος και ανάγγειλε αυτό στον Αβραάμ τον Εβραίο».
Εβραίος δηλώνει ότι ο Αβραάμ ήταν απόγονος του Έβερ· και ότι ήρθε «μεέβερ ανάαρ – από την απέναντι όχθη του ποταμού» Ευφράτη, από την Μεσοποταμία.
Το επίθετο Εβραίος ξεχωρίζει επίσης τον Αβραάμ για το πιστεύω του. Αβραάμ ο Μονοθεϊστής πορεύθηκε απέναντι από τους πολυθεϊστές και τους ειδωλολάτρες. Την ανεξάρτητη πορεία του, διδάσκει το Μιδράς, ξεκίνησε στο πατρικό του σπίτι σπάζοντας και συντρίβοντας είδωλα που υπήρχαν εκεί.
Πέντε αιώνες αργότερα, ο Ιησούς του Ναυή (24:2-14)θύμισε στους Ισραηλίτες την καταγωγής τους:
Πέρα από τον ποταμό Ευφράτη κατοικούσαν οι πρόγονοί σας … και λάτρευαν άλλους θεούς. Και τώρα να σέβεστε τον Κύριο και να λατρεύετε Αυτόν με ειλικρίνεια και αφοσίωση, και πετάξτε τις θεότητες που λάτρεψαν οι πρόγονοί σας πέρα από τον ποταμό και στην Αίγυπτο, και λατρέψτε τον Κύριο.
Στη Γένεσις διαβάζουμε πάλι για την μετακίνηση του Ισαάκ από τη Χαναάν στη Φιλισταία, εξαιτίας λιμού. Η επιτυχία των ανθρώπων του Πατριάρχη στις γεωργικές εργασίες τους, προκάλεσε τον φθόνο των γηγενών κατοίκων, που είπαν:
Φύγε από κοντά μας γιατί έγινες πολύ δυνατός.(26:16)
Ήταν ξέσπασμα λαϊκής οργής και κακεντρέχειας.
Στην Έξοδο διαβάζουμε για τον Ιακώβ και τα παιδιά του που εγκαταστάθηκαν στην Αίγυπτο, μετά από πρόσκληση του Φαραώ. Οι Ισραηλίτες πολλαπλασιάσθηκαν εκεί και προόδευσαν. Όταν στο θρόνο ανέβηκε νέος Φαραώ, με μια πιο εθνικιστική πολιτική, απηύθυνε στους Αιγυπτίους ένα άκρως συκοφαντικό διάγγελμα (1:9-17):
Βλέπετε οι Ισραηλίτες έγιναν λαός πολυαριθμότερος και ισχυρότερος από μας. Πρέπει να σοφιστούμε τρόπο να μην πολλαπλασιάζονται συνεχώς … και είπε στις μαίες· όταν ξεγεννάτε εβραίες … αν είναι αγόρι να το θανατώνετε, κι αν είναι κορίτσι να τ’ αφήνετε να ζήσει.
Οι υπερβολές του Φαραώ ότι οι Ισραηλίτες ήσαν πολυαριθμότεροι και ισχυρότεροι από τους Αιγυπτίους, επιβεβαιώνουν την συκοφαντία του. Ο παραλογισμός του, μαρτυράει φθόνο και αγνωμοσύνη για τους σκληρά εργαζόμενους Ισραηλίτες. Τους έβλεπε παντού· νόμιζε ότι κατέκτησαν τη χώρα. Καλλιεργεί τον φόβο των γηγενών για τους ξένους πάροικους. Το μόνο παρήγορο σ’ όλη αυτή την ιστορία είναι η διαπίστωση ότι, η υποδούλωση των Ισραηλιτών στην Αίγυπτο δεν ξεκίνησε από τον λαό, αλλά υποκινήθηκε και σχεδιάστηκε από τον Φαραώ.
Στο βιβλίο της Εσθήρ την εποχή του Αρταξέρξη, διαβάζουμε ότι ο αντιβασιλιάς Αμάν ήταν οργισμένος κατά του αυλικού Μορδοχαίου, επειδή δεν προσκυνούσε μπροστά του. Διέβαλε αυτόν και όλους τους Ιουδαίους στον Βασιλιά, ζητώντας την εξόντωσή τους:
Υπάρχει στο βασίλειό σου ένας λαός διασκορπισμένος ανάμεσα σ’ όλα τα άλλα έθνη, σ’ όλες τις επαρχίες. Τα έθιμά τους διαφέρουν απ’ αυτά των άλλων λαών και επιπλέον δεν υπακούν στους νόμους σου. Δε θα πρέπει, λοιπόν, βασιλιά, να τους ανεχθείς. Αν το εγκρίνεις, ας αποφασιστεί εγγράφως να εξολοθρευτεί ο λαός. Κι εγώ εγγυώμαι ότι θα καταβάλλω δέκα ασημένια τάλαντα στο βασιλικό θησαυροφυλάκιο. (3:8-9)
Κι εγώ θα καταβάλλω δέκα ασημένια τάλαντα στο βασιλικό θησαυροφυλάκιο – η ιστορία του Αντισημιτισμού καταγράφει αμέτρητες απόπειρες επηρεασμού της εξουσίας, με δέλεαρ την ενίσχυση του κρατικού ταμείου!
Την αρχή του Αντισημιτισμού, γράφει ο Μητροπολίτης Μεθόδιος Φούγιας, βλέπουμε τον 2ο αιώνα π.κ.π. στα βίαια επεισόδια στην Ελληνιστική Αλεξάνδρεια, εναντίον της ανθηρής Ιουδαϊκής κοινότητας. Εκτός από εμπορικές και κοινωνικές διαφορές, η εχθρική στάση του Ελληνο-Ρωμαϊκού κόσμου προς τους Ιουδαίους, οφείλονταν στη δυσκολία της πολυθεϊστικής κοινωνίας να αποδεχθεί στους κόλπους της μια Μονοθεϊστική κοινότητα.
Στην Ιουδαία, ο Αντίοχος Δ΄ ο Επιφανής αποπειράθηκε να καταργήσει την Ιουδαϊκή θρησκεία. Αυτό προκάλεσε τον ξεσηκωμό των Μακκαβαίων. Ήταν η πρώτη εξέγερση στα χρονικά της Ανθρωπότητας για την προάσπιση της πίστης και των πατρογονικών παραδόσεων. Την μνήμη των Μακκαβαίων, σημειώνει ο Παναγιώτης Μπρατσιώτης, τιμά η Ορθόδοξη Εκκλησία στο πρόσωπο των Επτά Παίδων (Β’ Μακ. 7:1-17) κάθε 1η Αυγούστου.
Η ανεξαρτητοποίηση του Χριστιανισμού από την Ιουδαϊκή κοιτίδα, 2ο αιώνα κ.π., επέτεινε τις εντάσεις ανάμεσα στις δύο θρησκευτικές κοινότητες. Η διαμάχη Ιουδαίων και Χριστιανών επικεντρώθηκε στην ερμηνεία της Βίβλου· κάθε πλευρά διεκδίκησε το ιερό αυτό κείμενο ως δικό της. Η μεν Χριστιανική κοινότητα, γράφει ο Αγγλικανός Θεολόγος Τζέϊμς Πάρκες, διαβάζει στη Βίβλο Χριστολογικές ερμηνείες, η δε Ιουδαϊκή κοινότητα, αγωνίζεται για την διαφύλαξη της πατροπαράδοτης Βίβλου.
Για την κατανόηση του Αντισημιτισμού δεν αρκεί η ψυχολογία και η κοινωνιολογία, απαιτείται, πρωτίστως, η θεολογική προσέγγιση και ανάλυση.
Η καθιέρωση του Χριστιανισμού, 4ο αιώνα κ.π., ως θρησκεία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και μετέπειτα του Βυζαντίου, επιδείνωσε την πολεμική κατά των Ιουδαίων. Από τον 5ο αιώνα οι Ιουδαίοι κατηγορούνται ως «θεοκτόνοι». Κατηγορία ιστορικά αβάσιμη και ατεκμηρίωτη· που όμως, γράφει ο Γιώργος Παμπούκης, μετέτρεψε πολλούς κατήγορους – Χριστιανούς σε Εβραιοκτόνους!
Τα αντι-Ιουδαϊκά μέτρα πολλαπλασιάζονται με τις Σταυροφορίες, τα πογκρόμ εναντίον αναρίθμητων Ιουδαϊκών κοινοτήτων, την εγκαθίδρυση της Ιεράς Εξετάσεως στην Ιβηρική Χερσόνησο. Όλα αυτά σηματοδοτούν την επέλαση ενός μακρόχρονου, σκοτεινού και απάνθρωπου αντι-Ιουδαϊκού Μεσαίωνα. Στην πορεία, η Αντισημιτική εξαλλοσύνη εμφανίζει μια νέα ειδεχθή λιβελογραφία, την Αιματική Κατηγορία, περί δολοφονίας Χριστιανοπαίδων για την ετοιμασία των Αζύμων του Πέσαχ. Μια κατηγορία με πολλά θύματα Ιουδαίους σε όλη την Ευρώπη. Ανάμεσα στους διαδότες υπήρξαν μοναχοί και ιεροκήρυκες, όπως Κοσμάς ο Αιτωλός. Στην Ελλάδα θύμα της τελευταίας καταγεγραμμένης Αιματικής Κατηγορίας ήταν η νεαρή εβραία Ρουμπίνα Σάρδα στην Κέρκυρα το 1891.
Οφείλουμε να θυμώμαστε την έντιμη και θαρραλέα στάση του Μητροπολίτη Ζακύνθου Διονυσίου Λάτα, στα μέσα του 19ου αιώνα, απέναντι στις απάνθρωπες κατηγορίες φθόνου και αμάθειας. Από τις στήλες του περιοδικού Σιών, που ο ίδιος διηύθυνε, κατέκρινε όσους διαδίδουν τέτοιους μύθους. Αιματικοί λίβελοι, έγραφε, εκτοξεύθηκαν πρώτα κατά Χριστιανών από Ρωμαίους ειδωλολάτρες αυτοκράτορες!
Η Σύνοδος του Λατερανού το 1215, κατέστησε υποχρεωτικό το καρφίτσωμα ειδικού εμβλήματος στο πανωφόρι των Ιουδαίων. Αυτός ο νόμος αποτέλεσε τον πρόδρομο για το Κίτρινο Εξάλφα στα ρούχα των Ιουδαίων, που επέβαλαν οι Ναζί σύμφωνα με τους Νόμους της Νυρεμβέργης.
Ο Γαλλοεβραίος ιστορικός και επιθεωρητής εκπαίδευσης Ζυλ Ιζάκ (1817-1962), αφιερώθηκε τα τελευταία είκοσι χρόνια της ζωής του στη μελέτη του θρησκευτικού Αντισημιτισμού. Το τελευταίο μικρό αλλά περιεκτικό βιβλίο του Η Διδασκαλία της Περιφρόνησης, ξεκινάει με τον στίχο από το Κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο, (14:2) που λέει:
Στο σπίτι του πατέρα μου, υπάρχουν πολλά διαμερίσματα.
Φοβούμαι, παρατηρεί ο Ζυλ Ιζάκ, ότι υπάρχουν πολλά περισσότερα διαμερίσματα στο σπίτι του Σατανά, για να στεγάσουν τα χίλια είδη Αντισημιτισμού, όπου το πιο βίαιο είδος είναι ασφαλώς ο Χιτλερικός Αντισημιτισμός.
Στις 4 Οκτωβρίου 1965 κατά την Β΄ Σύνοδο του Βατικανού δημοσιοποιήθηκε η Nostra Aetate, η Διακήρυξη της Καθολικής Εκκλησίας για τις σχέσεις της με τον Ιουδαϊσμό και την αποκατάσταση του Ιουδαϊκοί Λαού από το στίγμα της «θεοκτονίας». Σηματοδοτεί επίσης το τέλος ενός Δισχιλιετούς Χριστιανικού Αντισημιτισμού. Όσο η Διακήρυξη εφαρμόζεται σωστά, αποτελεί πηγή ευλογίας όχι μόνον για τους Ιουδαίους αλλά για ολόκληρη την ανθρωπότητα. Διώκτης και Διωκόμενος πορεύονται εφεξής μαζί για την προαγωγή πανανθρώπινων ιδανικών.
Επιτρέψτε μου να εκφράσω εδώ την ευχή για αντίστοιχη διακήρυξη από την Ορθόδοξη Χριστιανική Εκκλησία.
Ο Ιουδαϊκός Μεσαίωνας διήρκησε ως το χάραμα του Διαφωτισμού και το γκρέμισμα από τα τείχη στα Γκέττο. Η θέση των Ιουδαίων, όμως, δεν ομαλοποιήθηκε. Τον 18ο και 19ο αιώνα είδαμε την εμφάνιση ενός Νέου Αντισημιτισμού, του επονομαζόμενου «επιστημονικού». Σε πανεπιστημιακά αμφιθέατρα και εργαστήρια, ακούγονταν λόγοι για την υπεροχή της Άριας Φυλής και τους Υπανθρώπους Ιουδαίους. Τις συνέπειες αυτού του παραλογισμού, έζησε η Ανθρωπότητα στα μέσα του 20ου αιώνα, με Στρατόπεδα Συγκεντρώσεως, Θαλάμους Αερίων, Κρεματόρια.
Σήμερα καλούμαστε να ορίσουμε έναν δρόμο που θα πορευθούμε όλες οι διαφορετικές θρησκευτικές και πολιτισμικές παραδόσεις. Πρέπει να μάθουμε να σεβόμαστε κάθε διαφορετικό πιστεύω. Να ομονοούμε στην τήρηση των νόμων του κράτους, και να μη γινόμαστε νομοθέτες του εαυτού μας. Να συμβάλλουμε στην εδραίωση ισονομίας και ισοπολιτείας για όλους τους ανθρώπους. Να θυμόμαστε τα λόγια στο Δευτερονόμιον, (16:20) που αφορούν κάθε Μονοθεϊστή:
Το δίκαιο, το δίκαιο μόνο θα επιδιώκετε, ώστε να ζήσετε, και να ευημερήσετε.
Στη Βίβλο η δικαιοσύνη αγκαλιάζει τον ομοεθνή, αλλά και τον αλλοεθνή· προστατεύει τον γηγενή, όπως και τον πάροικο. Στο βιβλίο Αριθμοί (15:14-16) διαβάζουμε:
Αν ξένος μείνει μαζί σας … ένας νόμος θα ισχύει για πάντα για σας και τον ξένο … Ένας νόμος και μια εντολή θα ισχύει για σας και για τους ξένους που μένουν μαζί σας.
Δίκαιο στη Βίβλο σημαίνει να μη χρησιμοποιούμε άδικα μέσα· να σεβόμαστε κάθε πολιτισμική παράδοση. Ο Προτεστάντης Θεολόγος Γιόχαν Χέρντερ έγραψε: «τίποτε δεν είναι πιο βάρβαρο από το να περιφρονεί ή να ποδοπατεί κανείς μια πολιτιστική κληρονομιά»!
Δίκαιο στη Βίβλο σημαίνει να χρησιμοποιούμε τον γραπτό και τον προφορικό λόγο με προσοχή· όχι μόνο για την ακριβή διατύπωση των σκέψεων, αλλά και με σεβασμό προς τα αισθήματα κάθε συνανθρώπου. Η γλώσσα είναι ένα μικρό αλλά πανίσχυρο εργαλείο· προάγει το καλό και το ηθικό, αλλά καλλιεργεί εξίσου το κακό.
Πριν ο Αντισημιτισμός εκδηλωθεί ως φυσική βία, εμφανίζεται και δρα ως λεκτική απειλή και ως έντυπη τρομοκρατία. Πρώτα εκδόθηκε το βιβλίο του Χίτλερ Ο Αγών μου, και έπειτα στρώθηκε ο δρόμος προς το Άουσβιτς. Το σατανικό αυτό λιβελογράφημα εξακολουθεί και κυκλοφορεί. Η ελευθερία της έκφρασης και η διακίνηση ιδεών, θα ειπωθεί, είναι δικαίωμα· θα πρόσθετα ότι είναι ιερό δικαίωμα. Όμως, δικαίωμα είναι και η προστασία της κοινωνίας, ιδιαίτερα των νέων, από τον σκοταδισμό και το μίσος που σκορπούν στις ψυχές τέτοια λιβελογραφήματα.
Παρόμοια περίπτωση είναι το πλαστογράφημα Τα Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών. Παρά τελεσίδικες αποφάσεις Ανωτάτων Ευρωπαϊκών Δικαστηρίων, εξακολουθεί και κατέχει περίοπτη θέση στους πάγκους σε κάθε λαϊκό πανηγύρι. Οι αρχές της Πολιτείας οφείλουν να ενημερώνουν για το περιεχόμενο τέτοιων εκδόσεων και για το ποιόν των συγγραφέων.
Στην Καινή Διαθήκη, Επιστολή Ιακώβου, διαβάζουμε ένα ωραίο κείμενο για την αχαλίνωτη γλώσσα: [3ο κεφ.]
Αδελφοί μου, μην κάνετε όλοι σας το δάσκαλο … όλοι μας κάνουμε σφάλματα Η γλώσσα είναι ένα μικρό μέλος, μπορεί και καυχάται όμως για μεγάλα πράγματα. Είναι … σαν τη φωτιά. Ένας ολόκληρος κόσμος αδικίας …Μ’ αυτήν ευλογούμε το Θεό … και μ’ αυτή καταριόμαστε τους ανθρώπους που πλάστηκαν καθ’ ομοίωση του Θεού.
Πως λοιπόν στις σύγχρονες κοινωνίες θα ζήσουμε αρμονικά; Μια απάντηση διαβάζουμε στο βιβλίο του προφήτη Μιχαία (4:5):
Αλλά όλοι οι λαοί θα πορεύονται καθένας με το όνομα του θεού του· και εμείς οι Ιουδαίοι θα πορευόμαστε με τ’ όνομα Κυρίου του Θεού μας, αιώνια, παντοτινά.
Οι Ιουδαίοι, λέει ο Μιχαίας, θα πορεύονται με οδηγό την θρησκευτική τους διδασκαλία· και οι άλλοι λαοί θα ακολουθούν την δική τους κληρονομιά.
Στην Ιουδαϊκή Γραμματεία γίνεται λόγος για Επτά Νωαχικές Εντολές[1] που, κατά τον Φίλωνα, συνιστούν έναν «φυσικό νόμο», δεσμευτικό για κάθε απόγονο του Νώε. Όσοι τηρούν αυτές τις εντολές, ανεξάρτητα ποια θρησκευτική δοξασία ακολουθούν, αναγνωρίζονται ως δίκαιοι – ανήκουν στους Δικαίους των Εθνών. Οι Νομοδιδάσκαλοι του Ταλμούδ είναι, ίσως, οι μόνοι θρησκευτικοί κατηχητές που ποτέ δεν είπαν, «έξω από την Συναγωγή δεν υπάρχει σωτηρία»! Αντίθετα, υποστήριξαν πάντοτε πώς κάθε έντιμος και καλός άνθρωπος, συμμετέχει στις Θεϊκές ευλογίες. Η σωτηρία και η αμοιβή κάθε ανθρώπου, δεν κρίνεται από την καταγωγή ή το δόγμα, αλλά από την συμπεριφορά και τα έργα του. Ο Ιεζεκιήλ (18:4) μίλησε απερίφραστα περί ατομικής ευθύνης:
Ο άνθρωπος που αμαρτάνει, αυτός μόνον πεθαίνει.
Η Θεός λαμβάνει υπόψη μόνον πράξεις, συμπεριφορές κι όχι την θρησκευτική ταυτότητα ενός ατόμου.
Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ο τίτλος Δίκαιοι των Εθνών αποδίδεται από το ίδρυμα Γιάντ Βασέμ της Ιερουσαλήμ, σε μη-Εβραίους που έσωσαν Εβραίους από τους Ναζί. Η σκέψη μας αυτή τη στιγμή στρέφεται με ευγνωμοσύνη: στον Αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό, την Πριγκίπισσα Αλίκη, τους Μητροπολίτες: Δημητριάδος Ιωακείμ, Χαλκίδος Γρηγόριο, Ζακύνθου Χρυσόστομο, τον Δήμαρχο Ζακύνθου Λουκά Καρρέρ, τον Αρχηγό της Αστυνομίας Άγγελο Έβερτ, τις Αντιστασιακές Οργανώσεις και δεκάδες Έλληνες ήρωες που έσωσαν Εβραίους που διώκονταν. Η μνήμη και η προσφορά τους ποτέ δεν θα ξεχασθεί· θα είναι για όλους τους Ιουδαίους αιώνιος φάρος τιμής και διδαχής.
Η Διδασκαλία της Πεντατεύχου (Δευ. 6:4) περί Ενός Μοναδικού Θεού, δεν συγκρούεται με την διακήρυξη του Μιχαία περί σεβασμού κάθε θρησκευτικής παράδοσης. Στην Ραββινική Γραμματεία το Μονοθεϊστικό πιστεύω διακηρύσσεται ως πρόταση προς την ανθρώπινη διάνοια· ποτέ, όμως, δεν επιβλήθηκε ως πράξη σωτηριολογική. Ο Ιουδαϊσμός έχει το χάρισμα, έγραψε ο Εμμανουέλ Λεβινάς, να βλέπει κάτω από τις ποικίλες διδασκαλίες και παραδόσεις, τον έναν άνθρωπο όμοιο με τον άλλο. Η Βίβλος είναι σχολείο ξενοφιλίας και εχθρός κάθε μορφής διακρίσεων.
Θα κλείσω με λόγια του 15ου ψαλμού, που περιγράφουν τον ιδανικό ανθρώπινο χαρακτήρα. Τα εχέγγυα για τον καλό άνθρωπο, λέει ο Ψαλμωδός, είναι ηθική ακεραιότητα και καθαρός λόγος:
Μι γιαγκούρ μπεαολέχα : מי יגור באהלך
Κύριε ποιος θα παρεπιδημήσει στη Σκηνή Σου; Και ποιος θα κατοικήσει στο άγιο Σου βουνό;
Αυτός που πορεύεται με ευθύτητα, εφαρμόζει το δίκαιο· και μιλά την αλήθεια μες στην καρδιά του.
Με τη γλώσσα του δεν συκοφαντεί, δεν βλάπτει τον συνάνθρωπό του, ούτε χλευάζει τον γείτονά του.
Καταφρονούν τα μάτια του τον ασεβή, τιμά αυτούς που το Θεό σέβονται· όταν υπόσχεται δεν αθετεί το λόγο του, ότι κι αν του κοστίσει.
Δε δανείζει με τόκο τα λεφτά του, δεν δωροδοκείται για να βλάψει αθώο· όποιος αυτά πράττει, ποτέ του δε θα κλονιστεί.
[1] Βλ. Ιουδαίους Υπομνηματιστές για Γένεσις, 2:16-17. Οι Εντολές αυτές είναι: απαγόρευση (α) ειδωλολατρίας, (β) βλασφημίας, (γ) φόνου, (δ) αιμομιξίας – μοιχείας, (ε) κλοπής – ληστείας, (στ) υποχρέωση εγκαθίδρυσης δικαστηρίων, και (ζ) απαγόρευση ανάλωσης κρέατος από ζωντανό πλάσμα – αυτό που οι αρχαίοι Έλληνες ονόμαζαν ωμοφαγία.
