Η ιστορία της κοινότητας

Εβραϊκή Κοινότητα της Λάρισας

Η Εβραϊκή Κοινότητα της Λάρισας ήταν και εξακολουθεί να είναι η μεγαλύτερη εβραϊκή κοινότητα στη Θεσσαλία και η τρίτη μεγαλύτερη στην Ελλάδα, μετά από αυτές της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης.

Ιστορική αναδρομή

Στις παρακάτω γραμμές γίνεται αναφορά για την πορεία της ισραηλιτικής κοινότητας Λάρισας στις παρακάτω περιόδους:

  • στα αρχαία χρόνια,
  • στην Οθωμανική αυτοκρατορία-Τουρκοκρατία,
  • στα νεότερα χρόνια,
  • στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο την Κατοχή και το Ολοκαύτωμα,
  • στην Απελευθέρωση από την Γερμανική κατοχή,
  • και στα μεταπολεμικά χρόνια μέχρι σήμερα

Συναγωγή Λάρισας Ετς Χαΐμ – σχέδιο του Ηλία Μεσσήνα

Περίοδοι
Αρχαία χρόνια

Κιονίσκος γκριζωπού μαρμάρου που βρέθηκε σε ανασκαφές στη Λάρισα. Φέρει επιγραφή, Αλεξάνδρου σχολαστικού και προστάτου, και το εβραϊκό σύμβολο της μενορά (επτάφωτης λυχνίας), 4ος – 6ος αι. ή μεταγενέστερα. Το πρωτότυπο εκτίθεται στο Διαχρονικό Μουσείο της Λάρισας

Η Εβραϊκή Κοινότητα Λάρισας μετράει 2.000 χρόνια ζωής. Ιστορικοί και περιηγητές αναφέρονται σε ενεργή εβραϊκή παρουσία στη Λάρισα ήδη από τη ρωμαϊκή εποχή, με αξιολογότερη μαρτυρία αυτή του Αποστόλου Ηρωδίωνα, που, όταν επισκέφτηκε τη Λάρισα το 150 μ.Χ. για να κηρύξει τον Χριστιανισμό, απευθύνθηκε στους Εβραίους κατοίκους της.
Την εβραϊκή παρουσία στη Λάρισα από τα πρωτοχριστιανικά χρόνια δηλώνει ένας  μαρμάρινος κίονας που έφεραν στο φως αρχαιολογικές ανασκαφές στην κεντρική πλατεία της πόλης το 1973 . Πάνω του υπάρχει η ελληνική επιγραφή «ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΣΧΟΛΑΣΤΙΚΟΥ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΤΟΥ» και το πανάρχαιο εβραϊκό σύμβολο της επτάφωτης λυχνίας ή «Μενορά», όπως λέγεται στα εβραϊκά. Οι αρχαιολόγοι τοποθετούν την προέλευσή του μεταξύ 4ου και 6ου αι μ.Χ. αιώνα. Το εύρημα αυτό εκτίθεται σήμερα στο Διαχρονικό Μουσείο της Λάρισας.
Πολλοί ιστορικοί συγγραφείς έγραψαν επίσης για την Εβραϊκή Κοινότητα της Λάρισας: Ο Λαρισαίος ιστορικός Επαμεινώνδας Φαρμακίδης, ο οποίος στο βιβλίο του «Η ΛΑΡΙΣΑ» γράφει ότι στην πόλη υπήρχε τον 7ο μ.Χ. αι εβραϊκή κοινότητα με τρεις συναγωγές, ο Ιουδαίος περιηγητής Βενιαμίν από την Τουδέλα, που επισκέφτηκε τη Λάρισα το 1173, ο σύγχρονός του Άραβας γεωγράφος και χρονικογράφος Εντερσή, ο Γκουστάβ Χέρτσμπεργκ (κατά μετάφραση Καρολίδη), ο Παπαρηγόπουλος, ο Γιαννόπουλος, ο Φιλιππίδης, ο Οικονόμου, ο Λεονάρδος Αραβαντινός, ο Λαρισαίος Βάσος Καλογιάννης και άλλοι.

Οθωμανική Αυτοκρατορία – Τουρκοκρατία

Στα τέλη του 14ου και στις αρχές του 15ου αιώνα, την εβραϊκή κοινότητα της Λάρισας συγκροτούσαν ελληνόφωνοι Εβραίοι, οι «Ρωμανιώτ(ες)». Πήρε όμως την τελική της μορφή τον 16ο αιώνα, με την άφιξη στη Λάρισα των Εβραίων από την Ισπανία. Οι «Σεφαραντίμ» όπως λέγονται από τη λέξη Σεφαράντ, που στα Εβραϊκά σημαίνει Ισπανία, κατέφυγαν σε διάφορες χώρες της Μεσογείου και στην Ελλάδα, μετά την εξορία τους το 1492 από τους καθολικούς βασιλείς Φερδινάνδο και Ισαβέλλα.
Οι Ισπανοεβραίοι δεν εντάχθηκαν στην κοινότητα που είχαν προ πολλού δημιουργήσει οι γηγενείς Εβραίοι, αλλά ίδρυσαν τη δική τους κοινότητα και έκτισαν τη δική τους συναγωγή. Έτσι στη Λάρισα υπήρχαν για πολλά χρόνια δύο ξεχωριστές εβραϊκές κοινότητες. Με τη σοφή όμως καθοδήγηση των δύο Ραβίνων, Γιακώβ Μποχώρ Σολομών και Μωσέ Μπεν Σαμπετάι, οι ντόπιοι Εβραίοι και οι νεοφερμένοι ενώθηκαν σε μια κοινότητα, που υπάρχει μέχρι σήμερα.
Οι «Σεφαραντίμ», ήταν στην πλειοψηφία τους εξαιρετικά μορφωμένοι, επιστήμονες, φιλόσοφοι και έμπειροι βιοτέχνες και, όταν αναμίχθηκαν με τους γηγενείς ομοθρήσκους τους, μετέδωσαν και επέβαλαν εύκολα την κουλτούρα, τις παραδόσεις, το λατρευτικό τυπικό και, φυσικά, τη γλώσσα τους, τη «Λαντίνο» (Ισπανοεβραϊκά), που διασώζεται σχεδόν μέχρι σήμερα. Συνέβαλαν έτσι όχι μόνο στην εξέλιξη της εβραϊκής κοινότητας της Λάρισας, η οποία από την εγκατάστασή τους θεωρείται Σεφαραδική Κοινότητα, αλλά και στην ανάπτυξη ολόκληρης της πόλης.
Στα χρόνια που ακολούθησαν υπήρξαν και άλλες αφίξεις Εβραίων στη Λάρισα, το 1537 από την Απουλία, το 1685 από την Πάτρα και τέλος από την Πελοπόννησο, μετά την επανάσταση στο Μοριά, το1821. Οι τελευταίοι αυτοί, που ήταν 50 οικογένειες, συγκρότησαν την «αδελφότητα των Μοραϊτών», όπως αναφέρει στο ημερολόγιό του ο Αρχιραβίνος Συμεών Πέσσαχ.
Με τις διαδοχικές εγκαταστάσεις Εβραίων στο έδαφός της, η Λάρισα αποτέλεσε ένα μεγάλο εβραϊκό κέντρο με κοσμοπολίτικο χαρακτήρα και απέκτησε τον τίτλο «Madre d’ Israel» (Μητέρα του Ισραήλ) λόγω και της καθιέρωσης της πόλης ως κέντρου μετανάστευσης. Η Κοινότητα Λάρισας, σύμφωνα με εντυπώσεις περιηγητών, γνώρισε τη μεγαλύτερη ακμή της κατά τους 17ο, 18ο και 19ο αιώνες.
Η πρόοδός της, όμως, ανακόπηκε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Οι Εβραίοι της πόλης, όπως και οι Χριστιανοί, καταπιέζονταν πολύ από τους Τούρκους, που, με τις απάνθρωπες μεθόδους τους, οδήγησαν πολλούς στη φτώχεια ακόμα και στο θάνατο. Μερικοί μετακόμισαν σε άλλες πόλεις, ενώ λίγοι ήταν εκείνοι που παρέμειναν ελπίζοντας σε καλλίτερες μέρες. Παράλληλα την ίδια περίοδο της Τουρκοκρατίας διακρίθηκαν για το φιλανθρωπικό τους έργο, πλούσιοι Εβραίοι, στους οποίους η Οθωμανική Διοίκηση απένειμε τον τιμητικό τίτλο του «Τσελεμπή» και χρησιμοποίησε τον πλούτο και τις γνώσεις τους για την επίλυση πολλών προβλημάτων της. Οι «Τσελεμπή», από την άλλη μεριά επωφελήθηκαν από τη δύναμη του τίτλου τους και βοήθησαν με κάθε τρόπο τους ομοθρήσκους τους.

Αρχιραβίνος Λάρισας Δαυίδ Άντζελ (1819 – 1886)

Αρχιραβίνος Λάρισας Δαυίδ Άντζελ (1819 – 1886)

Εβραίοι ραφτάδες κατά την Τουρκοκρατία

Εβραίοι ραφτάδες κατά την Τουρκοκρατία

Νεότερα Χρόνια
Αρχιραβίνος Λάρισας Συμεών Πέσσαχ (1848-1893)

Αρχιραβίνος Λάρισας Συμεών Πέσσαχ (1848-1893)

Είσοδος βασιλέα Γεωργίου Α στη Λάρισα το 1881

Είσοδος βασιλέα Γεωργίου Α στη Λάρισα το 1881

Η απελευθέρωση της Λάρισας από τον τουρκικό ζυγό, στις 31 Αυγούστου 1881, βρήκε και τους Εβραίους της πόλης να πανηγυρίζουν στην υποδοχή του ελληνικού στρατού. Αργότερα, όταν επισκέφτηκε τη Λάρισα ο Βασιλιάς Γεώργιος Α’, τον υποδέχτηκε στην είσοδο της πόλης ο Αρχιραβίνος Λάρισας Συμεών Πέσσαχ, προσφωνώντας τον στα Ισπανοεβραϊκά. Σε ανταπόδοση ο βασιλιάς, μετά την επίσκεψή του στον Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Αχιλλείου, επισκέφτηκε και τη μεγάλη Συναγωγή Λάρισας.
Η εβραϊκή Κοινότητα της Λάρισας, με την πτώση της τουρκικής κυριαρχίας, ανασυντάχθηκε και σύντομα ξαναβρήκε την παλιά της αίγλη και ζωτικότητα. Το 1881, σύμφωνα με στοιχεία της απογραφής του πληθυσμού της Θεσσαλίας, ανάμεσα στους 13.000 κατοίκους της Λάρισας, οι 2.200 ήταν Εβραίοι. Μιλούσαν ελληνικά και τουρκικά, αλλά μεταξύ τους, ως μητρική γλώσσα, χρησιμοποιούσαν τα ισπανικά.

Β΄Παγκόσμιος Πόλεμος, Κατοχή, Ολοκαύτωμα

Πριν από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ζούσαν στη Λάρισα 1.120 Εβραίοι. Η κήρυξη του πολέμου, την 28η Οκτωβρίου του 1940, βρήκε και την εβραϊκή Κοινότητα Λάρισας ξεσηκωμένη και τα μέλη της από την πρώτη στιγμή στις επάλξεις του αγώνα. Οι Εβραίοι της Λάρισας πολέμησαν τον εισβολέα μαζί με τους αδελφούς τους Έλληνες Χριστιανούς, αλλά και τους Εβραίους όλης της Ελλάδος, που δεν ήταν λίγοι. 13 Λαρισινοί Εβραίοι έπεσαν ηρωικά μαχόμενοι (4 στο Αλβανικό μέτωπο και 9 σε μάχες εναντίον των Γερμανών), ενώ 7 υπήρξαν θύματα του σφοδρού βομβαρδισμού της Λάρισας από εχθρικά αεροπλάνα στις 21/12/1940. Συγχρόνως πολλοί ήταν οι άμαχοι, νεότερα παιδιά και γυναίκες, που βοήθησαν στον αγώνα ενταγμένοι σε διάφορους συλλόγους και οργανώσεις.
Στη διάρκεια της Ιταλικής Κατοχής οι Εβραίοι της Λάρισας δεν αντιμετώπισαν ιδιαίτερο κίνδυνο. Τα δεινά άρχισαν όταν η χώρα περιήλθε στη γερμανική διοίκηση, με την κατάρρευση της Ιταλίας, το Σεπτέμβριο του 1943 και ο επικείμενος κίνδυνος για την τύχη των Εβραίων έγινε περισσότερο ορατός στις αρχές του 1944, με την επιβολή των ναζιστικών μέτρων εναντίον των Εβραίων, που έδειχναν καθαρά ποιες ήταν οι προθέσεις των Γερμανών. Κάποιοι πιο προνοητικοί, έχοντας και το προηγούμενο των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, που είχαν συλληφθεί ένα χρόνο νωρίτερα, άρχισαν να εγκαταλείπουν την πόλη και να καταφεύγουν με τις οικογένειές τους σε απομονωμένα ορεινά χωριά της περιοχής, για να κρυφτούν. Μερικοί όμως παρέμειναν στα σπίτια και τα μαγαζιά τους, ενώ άλλοι που είχαν φύγει, επέστρεψαν για διάφορους λόγους και προπαντός για λόγους επιβίωσης.
Οι φόβοι των Εβραίων της Λάρισας επαληθεύτηκαν με τον πιο τραγικό τρόπο, τα χαράματα της 24ης Μαρτίου 1944, παραμονή της Εθνικής επετείου. Οι Γερμανοί, βοηθούμενοι από συνεργάτες τους, περικύκλωσαν την εβραϊκή συνοικία των Έξι Δρόμων, μπήκαν μόνο στα εβραϊκά σπίτια και έβγαλαν έξω βίαια όλους τους ενοίκους τους. Μέσα σε μια ώρα, συνέλαβαν 243 Εβραίους κάθε ηλικίας, φύλου, κοινωνικής θέσης και οικονομικού επιπέδου. Μετά από ολιγοήμερη κράτηση σε ένα πρόχειρο στρατόπεδο, μαζί με ομόθρησκούς τους από άλλες πόλεις, επιβιβάστηκαν βίαια από τους Γερμανούς σε κλειστά φορτηγά βαγόνια τρένου και οδηγήθηκαν στα ναζιστικά στρατόπεδα θανάτου. Η Κοινότητα Λάρισας, μέσα σε μία μόνο μέρα έχασε το 36% του πληθυσμού της. Την ίδια στιγμή που ξεριζώνονταν από τον τόπο τους οι δύστυχοι Εβραίοι, λεηλατήθηκαν τα σπίτια, τα μαγαζιά τους και όλα τα υπάρχοντά τους καθώς και τα κοινοτικά ιδρύματα.
Αλλά και όσοι είχαν εγκαταλείψει την πόλη ζούσαν κάτω από πολύ δύσκολες συνθήκες, στους τόπους όπου είχαν καταφύγει. Ταλαιπωρήθηκαν από πείνα, αρρώστιες, στερήσεις, κινδύνους και αγωνία για την τύχη τους. Ωστόσο επέζησαν, χάρη στη σθεναρή στάση των Αντιστασιακών Οργανώσεων, στη βοήθεια της Εκκλησίας, της Αστυνομίας και των Δημοτικών Αρχών, αλλά και χάρη στην ανθρωπιά απλών συμπολιτών και χωρικών, που διέσωσαν ολόκληρες εβραϊκές οικογένειες στα σπίτια τους. Η Ισραηλιτική Κοινότητα Λάρισας τίμησε σε ειδικές εκδηλώσεις όλους αυτούς, που με τις γενναίες πράξεις τους, έσωσαν Εβραίους τα δύσκολα εκείνα χρόνια. (φωτο εκδήλωσης)

Μάρτιος 1941 - Λαρισαίοι Εβραίοι στρατιώτες, με άδεια από το Αλβανικό μέτωπο Bίκος Μωυσής, Ηλίας Αλμπελανσής, Ζαδώκ Φερετζής

Μάρτιος 1941 – Λαρισαίοι Εβραίοι στρατιώτες, με άδεια από το Αλβανικό μέτωπο Bίκος Μωυσής, Ηλίας Αλμπελανσής, Ζαδώκ Φερετζής

Μάρτιος 1944 - Εβραϊκές οικογένειες από τη Λάρισα σε καλύβες κτηνοτρόφων στον Όλυμπο, όπου κρύβονται από τους Γερμανούς.

Μάρτιος 1944 – Εβραϊκές οικογένειες από τη Λάρισα σε καλύβες κτηνοτρόφων στον Όλυμπο, όπου κρύβονται από τους Γερμανούς.

Απόδοση τιμής από την ΙΚΛ και τη Νομαρχία Λάρισας σε οικογένειες που διέσωσαν Εβραίους στη διάρκεια της κατοχής (Ιανουάριος 2007)

Απόδοση τιμής από την ΙΚΛ και τη Νομαρχία Λάρισας σε οικογένειες που διέσωσαν Εβραίους στη διάρκεια της κατοχής (Ιανουάριος 2007)

Απελευθέρωση από τη Γερμανική κατοχή
Διανομή εφοδίων της Joint στα μέλη της Κοινότητας μπροστά στη μισοκατεστραμμένη Συναγωγή (1946)
Διανομή εφοδίων της Joint στα μέλη της Κοινότητας μπροστά στη μισοκατεστραμμένη Συναγωγή (1946)

Διανομή εφοδίων της Joint στα μέλη της Κοινότητας μπροστά στη μισοκατεστραμμένη Συναγωγή (1946)

Με την απελευθέρωση της πόλης από τους Γερμανούς, την 23η Οκτωβρίου 1944, άρχισαν να επιστρέφουν οι Εβραίοι από τα βουνά, ενώ επέστρεψαν και 6 μόνο όμηροι στρατοπέδων που κατάφεραν να επιζήσουν. Άρχισε τότε ένας τιτάνιος αγώνας για την περίθαλψη και συμπαράσταση όσων είχαν χάσει τα πάντα, αλλά και για την ανοικοδόμηση της ίδιας της Κοινότητας, που είχε καταστραφεί ολοσχερώς. Με τη βοήθεια του κράτους, εβραϊκών οργανώσεων του εξωτερικού και σπουδαίων ανθρώπων της Κοινότητας, που έδωσαν την ψυχή τους στο έργο της αποκατάστασης, η Κοινότητα κατάφερε να ανασυγκροτηθεί και τα μέλη της να οργανώσουν και πάλι τη ζωή τους.
Ωστόσο, λόγω της φτώχειας, της ανασφάλειας και του εμφυλίου πολέμου που ακολούθησε, ο εβραϊκός πληθυσμός της πόλης μειώθηκε, καθώς πολλές οικογένειες μετανάστευσαν σε μεγαλύτερες πόλεις, στην Αμερική και στο Ισραήλ.

Τα μεταπολεμικά χρόνια μέχρι σήμερα

Στα χρόνια που ακολουθούν η Κοινότητα της Λάρισας γνωρίζει και πάλι άνθηση, χάρη στις άξιες διοικήσεις, σε σπουδαίους Προέδρους, σοφούς Ραβίνους και Θρησκευτικούς Λειτουργούς. Σημαντικά βοηθούν επίσης πολλοί αφοσιωμένοι εθελοντές- μέλη της Κοινότητας, που προσφέρουν τις υπηρεσίες τους και συμβάλουν στην ευημερία και την ανάπτυξή της. Παρόλο που τα οικονομικά της Κοινότητας δεν ήταν ποτέ ανθηρά, ότι λείπει από πόρους, το συμπληρώνει η ψυχή και η ανιδιοτελής προσφορά των μελών της. Από τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια δραστηριοποιήθηκαν στους κόλπους της Κοινότητας διάφορες επιτροπές και σύλλογοι, αθλητικές και θεατρικές ομάδες, χορωδίες, το αξιόλογο γυναικείο τμήμα και η δραστήρια νεολαία της.
Οι Εβραίοι της Λάρισας ασχολούνται με ένα ευρύ φάσμα επαγγελμάτων, συμμετέχουν και διακρίνονται σε επαγγελματικούς, πολιτιστικούς και ανθρωπιστικούς συλλόγους και γενικά συμβάλουν ουσιαστικά στην κοινωνική, οικονομική, πολιτιστική και πολιτική ζωή της πόλης. Ζώντας ανέκαθεν απόλυτα ενταγμένοι στον κοινωνικό ιστό της Λάρισας, συμπορεύονται με αγάπη και αλληλεγγύη μεταξύ τους, σεβόμενοι τις αξίες, τα έθιμα και τις παραδόσεις τους, ενώ ταυτόχρονα τιμούν τη διπλή ταυτότητά τους, εκείνη του Έλληνα πολίτη και του Εβραίου στο θρήσκευμα.
Η Ισραηλιτική Κοινότητα Λάρισας συγκαταλέγεται στις Αρχές της πόλης και κατέχει αξιόλογη και υπολογίσιμη θέση στην τοπική κοινωνία. Παρ’ όλο που είναι μικρή, είναι μια παραδοσιακή Κοινότητα, που προσφέρει στα μέλη της μια πλήρη εβραϊκή ζωή. Παράλληλα είναι μια πολύ δραστήρια Κοινότητα, που διοργανώνει πολιτιστικές και κοινωνικές εκδηλώσεις και συμμετέχει ενεργά στην οργάνωση εκδηλώσεων με τον Δήμο Λάρισας και την Περιφέρεια Θεσσαλίας. Παγκοσμίου κύρους εκδηλώσεις με την Διεθνή Συμμαχία Μνήμης του Ολοκαυτώματος (IHRA) και την Πρεσβεία της Ρουμανίας, φιλοξενήθηκαν στη Λάρισα τον Μάιο του 2016.
Σημαντική, πολύ ξεχωριστή και άξια μίμησης είναι η καθιέρωση από το 2012, της συμμετοχής των σχολείων του Νομού Λάρισας σε εκδηλώσεις στην Πλατεία Άννας Φρανκ, στη μνήμη των 1.500.000 παιδιών που χάθηκαν στο Ολοκαύτωμα. Είναι μια πρωτοβουλία της Ισραηλιτικής Κοινότητας Λάρισας, που αποσκοπεί στην ευαισθητοποίηση των νέων κατά του ρατσισμού και πραγματοποιείται κάθε χρόνο στο πλαίσιο της Εθνικής Ημέρας Μνήμης του Ολοκαυτώματος, σε συνεργασία με την Περιφερειακή Διεύθυνση Εκπαίδευσης, τον Δήμο και την Περιφέρεια.

Η ομάδα πιγκ πογκ της κοινότητας - 1970Η Ισραηλιτική Κοινότητα Λάρισας τιμά τους εθελοντές της σε ειδική εκδήλωση - Απρίλιος 2005
Τα μέλη της Κοινότητας γιορτάζουν μαζί το Σέντερ του Πέσσαχ (Πάσχα) - Απρίλιος 2007Εκδρομή νέων ζευγαριών της ΙΚΛ στην Καστανιά, 2006
Μαθητές Γυμνασίου σε εκδήλωση στην Πλατεία Άννας Φρανκ, Ιανουάριος 2015Επίσημοι σε εκδήλωση στη Συναγωγή Μάιος 2016
Το προεδρείο του γυναικείου τμήματος με την Γκεουλά Φρανσέ, πρώτη Πρόεδρο του συλλόγου - Μάιος 2004

Αν έχετε οποιαδήποτε απορία...

Μη διστάσετε να επικοινωνήσετε μαζί μας. Θα χαρούμε να ακούσουμε νέα σας!!!
Κενταύρων 29, Πλ. Εβραίων Μαρτύρων Κατοχής, 41222, Λάρισα
2410532965
Δε - Πα: 10:00πμ - 14:00μμ