Στις 7 & 8 Μαΐου πραγματοποιήθηκε από τον Δήμο Ελασσόνας το 1ο Συνέδριο με τίτλο: «Μαρτυρικές Κοινότητες: Ιστορία – Κοινωνία – Δίκαιο» με συμμετοχή σημαντικών ομιλητών από την Ελλάδα και την Ιταλία, με υψηλό επίπεδο εισηγήσεων και θερμή ανταπόκριση των πολιτών που το παρακολούθησαν, με φυσική παρουσία ή διαδικτυακώς. Σκοπός του Συνεδρίου ήταν η απόδοση τιμής στη μνήμη των θυμάτων της ναζιστικής και φασιστικής θηριωδίας και η επαναφορά στο προσκήνιο των εγκλημάτων που διέπραξαν οι δυνάμεις κατοχής στην Ελλάδα και σε κάθε κατεχόμενη από τον Άξονα χώρα. Τεκμηριώθηκαν και φωτίστηκαν πολλές πτυχές των φασιστικών και ναζιστικών εγκλημάτων εις βάρος του λαού της Ελασσόνας, της Θεσσαλίας και ολόκληρης της Ελλάδας και δόθηκε ιδιαίτερο βάρος στη σημασία της διεκδίκησης των κατοχικών πολεμικών αποζημιώσεων και επανορθώσεων.
Μεταξύ των εισηγητών του Συνεδρίου ήταν και ο Πρόεδρος της Ισραηλιτικής Κοινότητας Λάρισας, κ. Ηλίας Καμπελής, ο οποίος αναφέρθηκε στο χρονικό της μαρτυρικής Ισραηλιτικής Κοινότητας Λάρισας κατά την περίοδο του Ολοκαυτώματος.
Διαβάστε παρακάτω την ομιλία του, η οποία συγκίνησε και απέσπασε θερμές κριτικές.
Ισραηλιτική Κοινότητα Λάρισας
«Το χρονικό της μαρτυρικής Ισραηλιτικής Κοινότητας Λάρισας κατά την περίοδο του Ολοκαυτώματος»
Αγαπητοί Σύνεδροι Καλησπέρα σας,
Πρώτα από όλα θα ήθελα να ευχαριστήσω τον δήμαρχο Ελασσόνας κ. Γάτσα και την αντιδημαρχία πολιτισμού και δια βίου μάθησης για την πρόσκληση που έλαβα να συμμετέχω στο αποψινό στρογγυλό τραπέζι που τιμά τις μαρτυρικές Κοινότητες της Ελασσόνας.
Οι μαρτυρικές κοινότητες του Δομένικου , Τσαριτσάνης, Σαραντάπορου πλήρωσαν με βαρύ φόρο αίματος την αντίσταση τους την περίοδο του Δεύτερου παγκοσμίου πολέμου.
Μαρτυρική κοινότητα είναι όμως και η εβραϊκή κοινότητα Λάρισας που υπήρξε ζωντανό κύτταρο της πόλης της Λάρισας, με συνεχή παρουσία από τα αρχαία χρόνια.
Οι Εβραίοι έζησαν με τους Χριστιανούς συμπολίτες τους, στις ίδιες γειτονιές, στα ίδια σχολεία, στην ίδια αγορά, πάντα με ομόνοια και αλληλοσεβασμό. Ενωμένους τους βρήκε και η κήρυξη του πολέμου του ’40, με την ίδια λαχτάρα για την υπεράσπιση της πατρίδας. Η Κοινότητα αριθμούσε τότε περίπου 1.100 άτομα. Πολλοί Λαρισινοί Εβραίοι επιστρατεύτηκαν και βρέθηκαν από την πρώτη στιγμή στις επάλξεις του αγώνα, στο αλβανικό μέτωπο. Στα μετόπισθεν, όπως όλοι οι Έλληνες, έτσι και τα μέλη της Κοινότητας, παρακολουθούσαν με αγωνία τα πολεμικά ανακοινωθέντα, πανηγύριζαν για τις νικηφόρες μάχες και συμμετείχαν ενεργά σε συλλόγους και οργανώσεις συμπαράστασης προς τους μαχητές. Από τους 75 περίπου στρατευμένους Λαρισαίους Εβραίους, 4 έπεσαν ηρωικά στα βουνά της Αλβανίας και πολλοί επέστρεψαν τραυματισμένοι και ανάπηροι. Βαρύ φόρο αίματος πλήρωσε επίσης η Κοινότητα στους συνεχείς βομβαρδισμούς, με σφοδρότερο αυτόν της 21ης Δεκεμβρίου 1940, καθώς και στον καταστροφικό σεισμό που ισοπέδωσε την πόλη την 1η Μαρτίου 1941. Πολλοί κάτοικοι της πόλης τότε, μεταξύ των οποίων και εβραϊκές οικογένειες, αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τη Λάρισα και να καταφύγουν στα γύρω χωριά της Αγιάς και του Συκουρίου. Οι περισσότεροι επέστρεψαν μόλις κατάφεραν να επισκευάσουν κάπως τα σπίτια τους.
Με την εισβολή των γερμανικών στρατευμάτων στην Ελλάδα τον Απρίλιο του 1941, που οδήγησε στην κατάρρευση του μετώπου, οι Εβραίοι της πόλης άρχισαν να ανησυχούν για την τύχη τους, αφού ήταν ενήμεροι για τα αντιεβραϊκά μέτρα και τις διώξεις που ο Χίτλερ είχε εξαπολύσει σε χώρες της Ευρώπης (π.χ. τη φοβερή «Νύχτα των Κρυστάλλων» στη Γερμανία τον Νοέμβριο του 1936) Οι Ιταλικές δυνάμεις κατοχής, στις οποίες παραχωρήθηκε η διοίκηση της Λάρισας, προέβησαν σε κάποιες ακρότητες και εκκαθαριστικές επιχειρήσεις, καθώς μάλιστα το αντιστασιακό κίνημα δρούσε ήδη στην περιοχή. Το κτίριο του εβραϊκού σχολείου επιτάχθηκε για την εγκατάσταση της προδοτικής ένστολης οργάνωσης, γνωστής ως «Ρωμαϊκή Λεγεώνα». Ωστόσο οι Ιταλοί δεν ενέπνεαν τον φόβο που προκαλούσαν οι Γερμανοί και δεν ενόχλησαν την Κοινότητα. Έτσι, η ανησυχία των Εβραίων υποχώρησε και οι λίγοι, που είχαν φύγει από την πόλη, επέστρεψαν σύντομα στα σπίτια και τα μαγαζιά τους, στη Συναγωγή, ακόμα και στις συντροφιές και τις διασκεδάσεις τους οι νεότεροι. Όπως και οι υπόλοιποι κάτοικοι της πόλης, συνέχισαν σχεδόν φυσιολογικά την καθημερινότητά τους, αν εξαιρέσει κανείς την πείνα, που ήδη είχε αρχίσει να ταλαιπωρεί τους Έλληνες, αλλά και τη λαχτάρα για αγώνα κατά των κατακτητών, που γιγαντώνονταν στις αντάρτικες ομάδες, όπου εντάσσονταν πολλοί νέοι, άντρες και γυναίκες.
Τα δεινά των Λαρισαίων και ιδιαιτέρως των Εβραίων άρχισαν τον Σεπτέμβριο του 1943, όταν, με τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας, η πόλη, όπως και όλη η χώρα, περιήλθε στη γερμανική διοίκηση. Οι Γερμανοί εξαπέλυσαν αμέσως επιδρομές για τρομοκράτηση του πληθυσμού, όπως έκαναν π.χ. στο Συκούριο, όπου σκότωσαν εν ψυχρώ πολλούς κατοίκους, μόνιμους αλλά και προσωρινούς, μεταξύ των οποίων και Εβραίους, που είχαν καταφύγει εκεί για προληπτικούς λόγους. Όταν μάλιστα στις αρχές του 1944 ζήτησαν από την Κοινότητα ονομαστικές καταστάσεις των Εβραίων της πόλης και τους υποχρέωσαν να δίνουν τακτικό «παρών», ήταν πλέον φανερό ότι διέτρεχαν μεγάλο κίνδυνο, όπως οι ομόθρησκοί τους στη Θεσσαλονίκη, οι οποίοι ήταν γνωστό πως ήδη είχαν συλληφθεί και εκτοπιστεί.
Για τις εβραϊκές οικογένειες της Λάρισας άρχισε λοιπόν από τον Σεπτέμβριο του 1943 η περιπέτεια της εγκατάλειψης των εστιών τους και της περιπλάνησης στα γύρω ορεινά χωριά προς αναζήτηση ασφαλούς καταφυγίου. Οι περισσότεροι κατευθύνθηκαν προς τα χωριά της Αγιάς, του Συκουρίου, της Ελασσόνας και του Τυρνάβου, αρκετοί όμως έφυγαν και προς το Πήλιο, την περιοχή της Καρδίτσας και την Αθήνα. Το εγχείρημα δεν ήταν καθόλου εύκολο, καθώς όλοι οι Έλληνες υπέφεραν από τη φτώχεια, το κρύο, την πείνα, την ανασφάλεια και τις αρρώστιες και δυσκολεύονταν να περιθάλψουν και τις πολυμελείς εβραϊκές οικογένειες, τη στιγμή μάλιστα που οι Γερμανοί είχαν εκδώσει διαταγή να τουφεκίζονται όσοι βοηθούσαν, έκρυβαν ή φυγάδευαν Εβραίους. Οι καταδιωκόμενοι Εβραίοι έμεναν σε άθλιες συνθήκες σε αποθήκες, στάβλους και καλύβες κτηνοτρόφων, δούλευαν σκληρά για να εξασφαλίζουν την τροφή τους και μετακινούνταν συνεχώς για να αποφεύγουν τις επιδρομές των Γερμανών. Οι άντρες μάλιστα ήταν υποχρεωμένοι να επιστρέφουν συχνά στη Λάρισα, για να δουλεύουν και να παίρνουν προμήθειες για την επιβίωση των οικογενειών τους στα βουνά. Αμέτρητες διαφορετικές και απίστευτες ιστορίες έχουν καταγραφεί από τους ανθρώπους αυτούς, που τελικά διασώθηκαν, άλλες φορές χάρη στο θάρρος και την ετοιμότητά τους, άλλοτε από καθαρή τύχη, άλλοι χάρη στην αλληλεγγύη (στις περισσότερες περιπτώσεις) των απλών ανθρώπων της υπαίθρου, που με κίνδυνο της ζωής τους τους φιλοξένησαν στα σπίτια τους, χάρη στη βοήθεια της Εκκλησίας, που τους έκρυβε στα μοναστήρια, της Αστυνομίας και των Δημοτικών Αρχών που τους προμήθευαν πλαστές ταυτότητες με χριστιανικά ονόματα, αλλά κυρίως χάρη στη συγκινητική και σθεναρή στάση των Αντιστασιακών Οργανώσεων, για τις οποίες η σωτηρία των Εβραίων αποτελούσε ιερό χρέος. Δεν ήταν λίγες οι φορές που καπεταναίοι της Αντίστασης απαιτούσαν τη μυστική φιλοξενία των Εβραίων στα χωριά και φρόντιζαν προσωπικά να τους βρίσκουν ασφαλή στέγη και τροφή.
Οι Εβραίοι νέοι πάνω στα βουνά, ανταποδίδοντας την ευεργεσία, αλλά και εμπνευσμένοι από εθνικό φρόνημα, έλαβαν και αυτοί ενεργό μέρος στις οργανώσεις της Αντίστασης. Πολλοί εντάχθηκαν στις μάχιμες αντάρτικες ομάδες, και στις συμπαραστάτριες πολιτικές οργανώσεις (ΕΠΟΝ, Επιμελητεία του Αντάρτη, Αλληλεγγύη) κυρίως όμως στον μάχιμο και στον εφεδρικό ΕΛΑΣ. Η Εβραϊκή κοινότητα της Λάρισας έχασε πολλά παλληκάρια της στον ένοπλο αγώνα και σε μάχες κατά των κατακτητών, για την ελευθερία της πατρίδας.
Για όσους Εβραίους παρέμειναν στην πόλη, οι φόβοι επαληθεύτηκαν τα χαράματα της 24ης Μαρτίου 1944, όταν οι Γερμανοί και οι συνεργάτες τους περικύκλωσαν την εβραϊκή συνοικία των «Έξι Δρόμων». Με άγριες φωνές και χτυπήματα, οι τρομαγμένοι Εβραίοι σύρθηκαν έξω από τα σπίτια τους, επιβιβάστηκαν βίαια στα καμιόνια και οδηγήθηκαν σε ένα πρόχειρο στρατόπεδο της πόλης. Λίγες μέρες μετά, μαζί με Εβραίους και άλλων πόλεων, στοιβάχτηκαν σε φορτηγά βαγόνια τρένου και πήραν τον δρόμο χωρίς γυρισμό, για τα ναζιστικά στρατόπεδα θανάτου Άουσβιτς και Μπιρκενάου. Η Λάρισα, μέσα σε μία μόνο μέρα έχασε 240 πολίτες της, το 36% του εβραϊκού πληθυσμού της.
Την ίδια στιγμή που οι Εβραίοι ξεριζώνονταν από τον τόπο τους, λεηλατήθηκαν τα σπίτια, τα μαγαζιά και τα υπάρχοντά τους, αλλά και όλα τα κοινοτικά ιδρύματα. Η Ιερή Συναγωγή χρησιμοποιήθηκε από τους Γερμανούς ως στάβλος, τα γραφεία της Κοινότητας καταστράφηκαν, μαζί με το ιστορικό αρχείο της, λεηλατήθηκε η κοινοτική Βιβλιοθήκη με τα ανεκτίμητης αξίας χειρόγραφα και κειμήλιά της, το σχολείο χρησιμοποιήθηκε ως φυλακή μελλοθανάτων αγωνιστών, το παλαιό εβραϊκό νεκροταφείο συλήθηκε και καταπατήθηκε, ενώ το νέο κοιμητήριο χρησιμοποιήθηκε για εκτελέσεις και ενταφιασμό Ελλήνων πατριωτών. Αιώνες ιστορικής παρουσίας των Εβραίων στη Λάρισα έγιναν στάχτη…
Με την απελευθέρωση της πόλης, την 23η Οκτωβρίου 1944, άρχισαν να κατεβαίνουν οι Εβραίοι από τα βουνά και να επιστρέφουν οι λιγοστοί επιζήσαντες όμηροι των στρατοπέδων. Από τους 240 Λαρισαίους που εκτοπίστηκαν, μόνο 6 κατάφεραν να επιβιώσουν και να γυρίσουν πίσω, αληθινά ανθρώπινα ερείπια, φέρνοντας μαζί τους τρομακτικές ιστορίες και τη φοβερή αλήθεια για το Ολοκαύτωμα των Εβραίων. Η Εβραϊκή Κοινότητα, αφού πένθησε τους νεκρούς της, 234 αθώες ψυχές, που θυσιάστηκαν στο όνομα του μεγαλύτερου παραλογισμού που γνώρισε ποτέ η Ανθρωπότητα, άρχισε έναν τιτάνιο αγώνα για την ανασυγκρότησή της. Τα μέλη της εργάστηκαν με αφοσίωση για την περίθαλψη όσων επέστρεφαν και είχαν χάσει τα πάντα. Συγχρόνως, με τη βοήθεια του κράτους και εβραϊκών οργανώσεων του εξωτερικού, κατάφεραν να λειτουργήσουν και πάλι τη Συναγωγή και τα κοινοτικά ιδρύματα και να οργανώσουν από την αρχή την κοινοτική τους ζωή. Στα χρόνια που ακολούθησαν ο εβραϊκός πληθυσμός της πόλης μειώθηκε, καθώς πολλές οικογένειες, αναζητώντας καλύτερη τύχη, μετανάστευσαν στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη, αλλά και στην Αμερική και στο Ισραήλ.
Παρόλα αυτά η Εβραϊκή Κοινότητα της Λάρισας ορθοπόδησε, προόδευσε και συνεχίζει με πίστη, θέληση και όραμα να αποτελεί ένα δυναμικό και σημαντικό κομμάτι της πόλης.
Σε αυτές λοιπόν τις μαρτυρικές κοινότητες του Δομένικου που αφανίστηκε ολοκληρωτικά στις 16-17 φεβρουαρίου 1943 με την απώλεια 150 ανθρωπων, της κοινότητας Τσαριτσάνης που θρηνεί 52 αθώους κατοίκους και της κοινότητας του Σαραντάπορου συγκαταλέγεται και η εβραϊκή κοινότητα Λάρισας που έχασε 234 ψυχές.
Αποτελεί χρέος και καθήκον μας η μελέτη και η επαφή με την Ιστορία του Ολοκαυτώματος, όχι μόνο ως προς την αυτονόητη απόδοση τιμής στα εκατομμύρια των θυμάτων, αλλά και ως προς την ανάγκη διαπαιδαγώγησης της σημερινής και των μελλοντικών γενεών, ιδιαίτερα σήμερα που οι ναζιστικές ιδέες φαίνεται να βρίσκουν νέους οπαδούς, σήμερα που οι προσφυγικές ροές αυξάνονται ανεξέλεγκτα, σήμερα που ορθώνονται τείχη στα σύνορα των ευρωπαϊκών κρατών.
Σήμερα που μνημεία ολοκαυτώματος βεβηλώνονται, συναγωγές και νεκροταφεία γίνονται στόχοι μίσους.
Ούτε απόδραση ούτε αδιαφορία λοιπόν, ειδικά σήμερα.
Διότι η παθητικότητα δεν είναι επ’ ουδενί λόγω μια ηθικά ουδέτερη στάση. Καθώς αφήνει το κακό να προχωρά ανεμπόδιστο.
Είναι χρέος μας η ενεργοποίηση των νέων, για να περάσουμε από τις επετειακές εκδηλώσεις στην κατάκτηση της Μνήμης μέσα από τη Γνώση της Ιστορίας. Γιατί «από την Ιστορία δεν μπορούμε να αποδράσουμε».
Είναι ιερή η μνήμη, που έχουμε κληροδοτήσει στα παιδιά μας. Έχουμε διαρκές χρέος να διδάσκουμε τη συμφιλίωση, την αλληλοκατανόηση, την ειρηνική συνύπαρξη και τη συνεργασία.
Αποτίουμε σήμερα τον απόλυτο σεβασμό μας στη μνήμη των θυμάτων του Ολοκαυτώματος, αλλά και σε όλους του επιζώντες, με τη υπόσχεση σε εκείνους και σε εμάς πως δεν θα επιτρέψουμε να γίνουν τέτοια εγκλήματα στο μέλλον . «ΠΟΤΕ….ΠΟΤΕ ΞΑΝΑ»
Για την Ισραηλιτική Κοινότητα Λάρισας
Καμπελής Ηλίας – Πρόεδρος Διοικητικού Συμβουλίου Ι.Κ.Λ.
Πηγές:
- Εσδρά Δ.Μωυσή «Η Εβραϊκή Κοινότητα της Λάρισας πριν και μετά το Ολοκαύτωμα», Έκδοση Ι.Κ.Λ. 2000
- «Νέοι στη δίνη της Κατοχικής Ελλάδας» Έκδοση Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου & Γενικής Γραμματείας Νέας Γενιάς, Αθήνα 2008
- Προσωπικές μαρτυρίες Λαρισαίων Εβραίων – Αρχείο Ι.Κ.Λ.
