Η γιορτή και οι ονομασίες της
Το Σσαβουότ είναι η δεύτερη από τις «τρεις γιορτές του προσκυνήματος» (Σσαλόσς Ρεγκαλίμ). Στις γιορτές αυτές οι Ισραηλίτες από όλα τα μέρη έπρεπε να πάνε προσκυνητές στο Ναό της Ιερουσαλήμ. Σήμερα η γιορτή του Σσαβουότ είναι αφιερωμένη στο Νόμο που μας έδωσε ο Θεός στο Όρος Σινά. Όπως αναφέρει η Τορά, ο Νόμος δεν δόθηκε μόνο στους Ισραηλίτες που βρέθηκαν στο Όρος Σινά, αλλά δόθηκε και ισχύει και για όλους εμάς, τους απογόνους τους. Η σημασία της γιορτής όμως δεν ήταν η ίδια τη βιβλική εποχή. Τότε το Σσαβουότ είχε καθαρά γεωργική σημασία. Η γιορτή καθόριζε την αρχή της περιόδου θερισμού του σιταριού και το θερισμό του κριθαριού. Την ημέρα αυτή οι Ισραηλίτες έρχονταν από κάθε γωνιά της γης του Ισραήλ για να προσφέρουν στο Ναό τους πρώτους καρπούς και να ευχαριστήσουν τον Θεό προσφέροντας θυσίες. Το τυπικό της γιορτής (Λευιτικόν 23,15-21) προέβλεπε θυσίες για το σύνολο του λαού (αιματηρές και αναίμακτες) καθώς και για κάθε οικογένεια χωριστά. Με τον τρόπο αυτό οι Ισραηλίτες ευχαριστούσαν τον Κύριο για τη σοδειά, τόσο ατομικά όσο και συλλογικά.
Η γιορτή ονομάζεται «Χαγκ Σσαβουότ» (Γιορτή των Εβδομάδων ή Πεντηκοστή) επειδή από το Πέσαχ ως το Σσαβουότ μεσολαβεί περίοδος επτά εβδομάδων. Το Σσαβουότ ονομάζεται ακόμη Χαγκ Ακατσίρ (γιορτή του Θερισμού) και Γιομ Αμπικουρίμ (Γιορτή των Πρώτων Φρούτων) επειδή είναι η γιορτή του καλοκαιριού και η αρχή του θερισμού, συνεπώς οι Εβραίοι έκαναν μια προσφορά από τους ωριμότερους καρπούς της νέας σοδειάς για να ευχαριστήσουν τον Θεό. Ονομάζεται επίσης Ζεμάν Ματάν Τορατένου που σημαίνει «χρόνος παράδοσης της Τορά» από τον Θεό και όχι «παραλαβής της Τορά» από τους Ισραηλίτες. Ο λόγος είναι ότι η Τορά «δόθηκε» μια συγκεκριμένη στιγμή από τον Θεό, ενώ ο καθένας από εμάς είναι υποχρεωμένος να «παραλαμβάνει» την Τορά κάθε μέρα της ζωής του. Τέλος ονομάζεται και Ατσέρετ (Συνάθροιση / Τελευταία Γιορτή), γιατί είναι η τελευταία ημέρα που σχετίζεται με το Πέσαχ. Οι 7 εβδομάδες που μεσολαβούν – κατά τις οποίες μετρούμε το Όμερ – δεν θεωρούνται διακοπή αλλά η σύνδεση του πρώτου μέρους της γιορτής του Πέσαχ με την κατάληξή της (Σσαβουότ).
Ελευθερία και δέσμευση
Η σχέση ανάμεσα στο Σσαβουότ και το Πέσαχ είναι πράγματι πολύ στενή. Η ιστορική αλυσίδα των γεγονότων που οδηγεί στο Σινά αρχίζει από την Αίγυπτο. Η ελευθερία αποτελεί προϋπόθεση για την αποκάλυψη του προσώπου του Θεού. Η συνθήκη μεταξύ του Θεού και των ανθρώπων, μπροστά στο όρος Σινά, μπορούσε να γίνει μόνο με έναν ελεύθερο λαό. Η παρουσία του λαού μπροστά στο όρος Σινά ήταν σαν μια υπογραφή συμβολαίου, ένας όρκος αφοσίωσης (σσεβουά), ένας γάμος μεταξύ της «κνέσσετ Γισραέλ» (συνάθροισης του λαού του Ισραήλ) και του Θεού. Δεν μπορούμε να πάρουμε την ευθύνη του «γαμήλιου συμβολαίου» παρά μόνον όταν η ψυχή και το σώμα μας είναι ελεύθερα. Τότε μόνον είμαστε ικανοί να στραφούμε ολόκληροι ο ένας προς τον άλλον. Το άτομο δεν μπορεί να αναλάβει την ευθύνη να ζήσει μια συζυγική συντροφική σχέση αν η ψυχή δεν είναι απελευθερωμένη, ώστε να μπορέσει να συμπεριλάβει τον άλλον. Η ελευθερία λοιπόν (που συμβολίζει το Πέσαχ), αποτελεί προϋπόθεση για τη δέσμευση και την αφοσίωση, που δίνεται με την ελεύθερη βούλησή μας (που συμβολίζει το Σσαβουότ). Η διπλή φύση της γιορτής του Σσαβουότ συμβολίζει την ανταλλαγή αγάπης ανάμεσα στους δυο συντρόφους στο γάμο, που προσφέρουν ο ένας στον άλλον με χαρά ό,τι περισσότερο αγαπούν: Στο Σσαβουότ ως γεωργική γιορτή οι άνθρωποι προσφέρουν τα πρώτα φρούτα στον Θεό, ενώ ταυτόχρονα, ως πνευματική κορύφωση, ο Θεός προσφέρει την ιερή Τορά του στο εβραϊκό έθνος.
Η Γη και ο Νόμος
Στην Τορά αναφέρεται: «Εγώ είμαι ο Κύριος ο Θεός σας, που σας έβγαλα από τη Γη της Αιγύπτου για να σας δώσω τη Γη Χαναάν και να είμαι Θεός σας» (Λευιτικόν, 25,38). Από τη φράση αυτή γίνεται σαφές ότι το ουσιώδες αντικείμενο της συμφωνίας του λαού του Ισραήλ με τον Θεό είναι η κτήση και χρήση και Γης Χαναάν, που μετονομάστηκε σε Γη του Ισραήλ. Ο Νόμος του Θεού, η Τορά, αποτελούσε τον Καταστατικό Χάρτη του Ισραήλ, τον κώδικα με τον οποίο έπρεπε να ζει ο λαός, ώστε να απολαμβάνει τα καλά που θα του έδινε ο Θεός, κυρίως μέσω της γης. Η θέση αυτή διαπνέει όλη την Τορά, όπου παρουσιάζονται με λεπτομέρειες τόσο οι ευεργεσίες του Θεού σε περίπτωση που οι Ισραηλίτες θα τηρούν τον Νόμο Του, όσο και οι αρνητικές συνέπειες, αν τον παραμελούν (Λευιτικόν 26). Οι περισσότερες από τις συνέπειες αυτές, θετικές και αρνητικές, αφορούν στη γεωργική και κτηνοτροφική παραγωγή και επάρκεια αγαθών, συνδέονται δηλαδή άμεσα με τη γη. Δεν πρέπει να βλέπουμε τις συνέπειες αυτές, θετικές και αρνητικές, κατ’ ανάγκην υπερβατικά, ως θεϊκή ευλογία ή κατάρα. Πολλές από τις διατάξεις της Τορά αποτελούν ουσιαστικά καλές αγροτικές πρακτικές (π.χ. περιοδική αγρανάπαυση, μη συγκομιδή των καρπών τα πρώτα χρόνια). Πολύ περισσότερες είναι οι διατάξεις που αποσκοπούν να διατηρήσουν τη συνεκτική δομή μιας υγιούς κοινωνίας ελευθέρων ανθρώπων, που ζουν και θέλουν να συνεχίσουν να ζουν ευτυχισμένοι (π.χ. ουσιαστική κατάργηση της δουλείας μεταξύ Ισραηλιτών, περιορισμός της δυνατότητας μεταβίβασης ιδιοκτησίας, αποφυγή πλήρους θερισμού χάριν των απόρων). Η οικονομική και κοινωνική ευμάρεια μπορεί να θεωρηθεί ότι απορρέει άμεσα από την τήρηση των ορθών κοινωνικών και αγροτικών πρακτικών που κωδικοποιούνται στο θείο Νόμο. Η τεράστια σημασία της Τορά ως κώδικα διαβίωσης υπογραμμίζεται από δύο στοιχεία: Πρώτον, η Τορά δόθηκε πριν από την είσοδο στη γη του Ισραήλ (40 ολόκληρα χρόνια πριν!), όπου επρόκειτο να τεθεί σε πλήρη εφαρμογή, υπογραμμίζοντας ότι ο Νόμος αποτελεί προϋπόθεση για τη Γη. Δεύτερον, για την παράδοση της Τορά ο Θεός εμφανίζεται ο ίδιος στο σύνολο του λαού του Ισραήλ, για μία και μοναδική φορά στην εβραϊκή ιστορία. Η προσφορά των πρώτων καρπών της γης στον Θεό μέσω των συλλογικών και ατομικών θυσιών στη γιορτή του Σσαβουότ υπογραμμίζει ακριβώς την αναγνώριση της συμβολής του Θεού – και του Νόμου Του – στη γονιμότητα της γης και, κατ’ επέκταση, στην οικονομική ευμάρεια του λαού αλλά και του κάθε εβραίου χωριστά. Από τη στιγμή όμως που ο Ναός καταστράφηκε και ο λαός πήρε το δρόμο της εξορίας και απομακρύνθηκε από τις γεωργικές εργασίες, η συνέχιση της γιορτής του Σσαβουότ θα ήταν πολύ δύσκολη, αν η γιορτή αυτή δεν αποκτούσε την επιπλέον σημασία της ως γιορτή παράδοσης της Τορά. Έτσι μία από τις τρεις μεγάλες γιορτές προσκυνήματος της βιβλικής εποχής θα χανόταν. Μαζί της θα χανόταν και η συμβολική σύνδεση που έχουν οι τρεις αυτές γιορτές μεταξύ τους. Δεν μπορεί ο κύκλος που ξεκινάει από τη γέννηση να φτάνει στην πλήρωσή του αν δεν περάσει από την ωριμότητα. Δεν γίνεται από την απελευθέρωση (Πέσαχ), που προϋποθέτει επανάσταση και συνεπώς σχετική αναρχία, να φτάσουμε απευθείας στην περισυλλογή των αγαθών των κόπων μιας ζωής (Σουκότ), αν δεν περάσουμε από την οργάνωση, την αναγνώριση και τη συνεργασία (Σσαβουότ). Γι’ αυτό ήταν σημαντικό να διασωθεί αυτή η γιορτή. Και διασώθηκε γιατί οι ραββίνοι απάντησαν στην πρόκληση, μελετώντας την Τορά συμπέραναν την ημερομηνία παράδοσής της και έδωσαν στη γιορτή αυτή τη νέα σημασία της. Η μετάθεση της έμφασης από τη Γη του Ισραήλ στο Νόμο του Θεού – από το υλικό στο άυλο – ήταν απαραίτητη όχι μόνο για να διασωθεί η γιορτή του Σσαβουότ αλλά και για να επιβιώσει ο ίδιος ο εβραϊκός λαός, όταν βρέθηκε μακριά από τη γη του και το Ναό του, και οι θυσίες δεν αποτελούσαν παρά μια ανάμνηση. Έτσι, η Τορά, ο «Κώδικας Διαβίωσης», υποκατέστησε τη Γη ως αντικείμενο της συμφωνίας με τον Θεό και τοποθετήθηκε στο κέντρο της λατρείας, ως το θείο Σύνταγμα του εβραϊκού λαού. Στους αιώνες που ακολούθησαν, η Τορά, η ερμηνεία της από τους σοφούς μας αλλά και από τον καθένα μας ξεχωριστά, η τήρηση ή μη τήρηση των κανόνων της σημάδεψαν τον εβραϊκό λαό, καθόρισαν την ιδιαιτερότητά του, απορρόφησαν μεγάλο μέρος της δραστηριότητάς του, και αποτελούν μέχρι σήμερα βασικό σημείο αναφοράς της εξέλιξής του.
Έθιμα του Σσαβουότ
Σε πολλές συναγωγές συνηθίζεται την πρώτη νύχτα της γιορτής να ξενυχτούμε μελετώντας το γραπτό και προφορικό Νόμο, και να τραγουδούμε σε ιδιαίτερα εορταστική ατμόσφαιρα. Η περικοπή της Τορά που διαβάζουμε την πρώτη μέρα της γιορτής στη Συναγωγή περιλαμβάνει τις Δέκα Εντολές. Επίσης, στη Συναγωγή διαβάζουμε το βιβλίο της Ρουθ. Η Ρουθ, κοπέλα Μωαβίτισσα που ασπάστηκε την εβραϊκή θρησκεία και την Τορά, και ακολούθησε την πεθερά της στη γη του Ισραήλ, παρομοιάζεται με τον εβραϊκό λαό, ο οποίος, μετά από αιώνες διαβίωσης στον ειδωλολατρικό αιγυπτιακό πολιτισμό, στάθηκε στο όρος Σινά και αποδέχθηκε το Νόμο του Θεού. Δύο άλλοι λόγοι για τους οποίους διαβάζουμε το βιβλίο αυτό είναι οι εξής: – Περιγράφει με θαυμαστό τρόπο τον καλοκαιρινό θερισμό. – Ο βασιλιάς Δαυΐδ, ο οποίος γεννήθηκε και πέθανε την ημέρα του Σσαβουότ, ήταν απόγονος της Ρουθ. Στο σπίτι συνηθίζουμε να τρώμε γαλακτερές τροφές που συμβολίζουν την Τορά, η οποία παρομοιάζεται με το γάλα (Άσμα Ασμάτων), που είναι θρεπτική και ωφέλιμη τροφή. Ένας άλλος λόγος για αυτή τη συνήθεια είναι ότι ο εβραϊκός λαός, ως τη στιγμή που δέχθηκε τους κανόνες διατροφής κασσέρ, μπορούσε να τρέφεται μόνο με φρούτα, λαχανικά και γαλακτερές τροφές, ζήτησε λοιπόν μια πίστωση χρόνου για να τους μελετήσει και να τους τηρήσει σωστά. Το Σσαβουότ στολίζουμε με λουλούδια (ιδίως τριαντάφυλλα) τη συναγωγή, το σπίτι και τις αυλές μας, έθιμο ενδεικτικό της ιστορικής και γεωργικής σημασίας της γιορτής. Ο γεωργικός συμβολισμός αναφέρεται στην αρχή της εποχής του θερισμού του σιταριού. Ο ιστορικός συμβολισμός μάς θυμίζει την ευωδιά της Πλάσης κατά την παράδοση της Τορά και τις πλαγιές του όρους Σινά, που ήταν κατάφυτες. Σε πολλές κοινότητες της Ελλάδας συνήθιζαν παλιότερα να πηγαίνουν περιπάτους και να κάνουν πικ-νικ στην εξοχή, χαιρετίζοντας με τον τρόπο αυτό τον ερχομό του καλοκαιριού.
